Hiện tượng foehn, hay gió phơn, hay gió khô nóng, không còn quá xa lạ với người dân các tỉnh Bắc Trung Bộ nước ta như Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình,... Nó còn được gọi với cái tên khác là gió Lào, hàng năm gây ra hiện tượng khô nóng ở các tỉnh này. Vậy gió phơn là gì? Tại sao lại xảy ra hiện tượng gió phơn? Tác hại của gió phơn gây ra là gì? Cùng Dubaothoitiet hôm nay giải đáp qua bài viết dưới đây nhé!
Tuy hiện tượng gió phơn xảy ra hàng năm ở các tỉnh miền Trung Việt Nam nhưng nhiều người vẫn chưa thực sự hiểu rõ gió phơn là gì.
Hiện tượng gió phơn, theo Wikipedia giải thích, là hiện tượng gió mang hơi ẩm sau khi gặp phải núi trở nên khô nóng khi qua phía bên kia núi. Do vậy thường xảy ra tại các vùng bị núi chắn gió.
Hiện tượng này còn được giải thích ngắn gọn là hiện tượng gió vượt đèo.
Từ “phơn” là từ được phiên âm từ chữ Foehn trong tiếng đức (föhn). Đây là tên gọi cho loại gió ở vùng núi Alps và khu vực Trung Âu nhờ vào loại gió này mà có được khí hậu ấm áp.
Ngoài cái tên “gió phơn”, loại gió này còn có nhiều tên gọi khác nữa tùy vào địa phương và khu vực mà nó xảy ra. Ví dụ như ở Tây Ban Nha, người ta gọi là gió Bilbao, ở Mỹ và Canada gió phơn được gọi là chinook, hay Diablo hay gió Santa Ana.
Ở Việt Nam nó còn được gọi là gió Lào (vì thổi từ phía nước bạn Lào qua), hay gió khô nóng, hoặc gió phơn Tây Nam.
Về bản chất, gió phơn trước khi “vượt đèo” cũng giống như các loại gió khác, được hình thành và chuyển động song song với mặt đất. Lúc này gió vẫn mang hơi ẩm.
Khi gặp núi cao chắn ngang, gió phải vượt lên cao. Theo nguyên lý, khi càng lên cao không khí sẽ càng loãng, nhiệt độ giảm (cứ 100m sẽ giảm 0,6 độ C) và cảm giác lạnh hơn. Hơi ẩm mà gió mang theo sẽ bị ngưng tụ, tạo mây và dẫn đến mưa ở sườn núi đón gió. Gió lúc này đã bị mạn núi đón gió làm giảm áp suất.
Lúc vượt qua đỉnh núi cũng là lúc gió mất hết hơi ẩm ban đầu và trở thành khối khí khô nóng hạ áp. Càng đi xuống dưới nhiệt độ sẽ càng tăng thêm, gió nhận thêm nhiều nhiệt, bị không khí đặc làm nén lại và trở nên khô nóng hơn bình thường.
Điều này giải thích vì sao bên mạn núi hứng gió đi lên thì ẩm, gây mưa còn bên mạn núi gió đi xuống thì rất khô và nóng. Núi càng cao thì hiện tượng gió phơn càng thể hiện rõ rệt và tình trạng mưa ở mạn đón gió và khô nóng ở mạn còn lại càng nặng hơn.
Xem thêm:
Gió phơn ở Việt Nam còn được gọi là gió Tây Nam khô nóng, xuất hiện ở vùng Bắc Trung Bộ và Trung Trung Bộ Việt Nam.
Gió này hình thành ở Vịnh Thái Lan, thổi theo hướng Tây Nam và Đông Bắc đi qua Campuchia và Lào. Lúc này gió còn mang hơi ẩm. Khi về đến Việt Nam, gặp dãy Hoàng Liên Sơn và Trường Sơn thì bắt đầu gây mưa ở mạn đón gió và lúc tràn xuống vùng Bắc và Trung Trung Bộ nước ta thì trở nên khô, nóng rát. Do vậy gió phơn còn được gọi là gió Lào, vì gió thổi từ hướng nước bạn Lào qua.
Ở Việt Nam, gió phơn hoạt động mạnh nhất khoảng từ tháng 5 đến tháng 7 hàng năm. Đây cũng là thời gian khí hậu và thời tiết các tỉnh miền trung nước ta trở nên khô nóng, khắc nghiệt hơn các tháng khác. Độ ẩm giảm mạnh do dãy Trường Sơn cao và nhiệt độ có khi lên tới trên 40-42 độ C.
Có thể thấy rõ ràng tác hại của gió phơn gây ra cho cả 2 bên mạn núi gió đi qua.
Ở bên mạn đón gió thường ẩm và có mưa. Tuy nhiên nếu đi qua vùng núi cao và dốc thì việc mưa lớn sẽ dễ dẫn đến xói mòn đất, sạt lở gây nguy hiểm cho người dân sinh sống ở chân núi mạn đón gió.
Còn phía mạn gió leo xuống, tình trạng hạn hán xảy ra thường xuyên. Cây cối héo khô, mùa màng khó khăn. Đặc biệt dễ xảy ra các vụ cháy rừng lớn.
Ở các vùng Bắc Trung Bộ và Trung Trung Bộ, người dân hàng năm phải đối mặt với nạn hạn hán và thiếu nước tưới tiêu, khiến mùa màng khó khăn.
Gió phơn khô nóng kết hợp nhiệt độ tăng cao còn ảnh hưởng nhiều tới sức khỏe của người dân. Do vậy nên hạn chế ra đường vào khung giờ từ 10h trưa đến 3h chiều, lúc này nắng nóng khá gắt và gió phơn thổi rát da.
Trên đây là những kiến thức về gió phơn là gì, nguyên nhân gây ra hiện tượng gió phơn, và tác hại của gió phơn. Hy vọng những kiến thức này bổ ích đối với bạn! Cùng Dubaothoitiet tìm hiểu thêm nhiều kiến thức hữu ích khác qua những bài viết sau nhé!