Khi nói về nhật thực, chúng ta thường biết tới ba loại cơ bản là nhật thực một phần, nhật thực toàn phần và nhật thực hình khuyên. Tuy nhiên, có một loại nhật thực thứ tư, được gọi là nhật thực lai hoặc nhật thực toàn phần hình khuyên - loại hiếm nhất trong tất cả. Cùng Dubaothoitiet tìm hiểu nhật thực lai là gì? Ở Việt Nam có thể quan sát nhật thực lai ở đâu trong bài viết sau đây nhé!
Nhật thực lai (hybrid solar eclipse) là hiện tượng kết hợp giữa nhật thực một phần, toàn phần và nhật thực hình khuyên. Trong tất cả các loại kể trên, nhật thực lai chỉ chiếm 4,8%. Trong thế kỷ 21, chỉ có 7 lần nhật thực lai diễn ra.
Khái niệm nhật thực lai hiểu một cách đơn giản là hiện tượng này xảy ra khi Mặt Trăng nằm giữa Trái Đất và Mặt Trời, cản một phần ánh sáng đi từ Mặt Trời tới Trái Đất chúng ta. Khi đó cái bóng của Mặt Trăng sẽ đổ xuống Trái Đất.
Do độ cong của Trái Đất nên người dân ở các vĩ độ khác nhau sẽ khiến nhật thực có khả năng được nhìn thấy nhật thực với những khuôn mặt khác nhau. Trường hợp nhật thực xảy ra khi Mặt Trăng gần trái đất hơn thì ở một số điểm trên Trái Đất, nó được quan sát thấy là nhật thực toàn phần. Lúc này đĩa Mặt Trăng sẽ đủ lớn để che hoàn toàn Mặt Trời tạo nên hình ảnh quả cầu lửa được nhuộm đen và xuất hiện một vòng hào quang "ma mị" ở viền ngoài.
Trong một trường hợp khác, nếu nhật thực xảy ra khi Mặt Trăng ở xa địa cầu, con người sẽ thấy Mặt Trăng không che khuất hoàn toàn Mặt Trời. Độ "hoàn hảo" ít hơn, ánh sáng Mặt trời tạo thành một vòng lửa bao quanh mặt trăng (theo góc nhìn quan sát) - đó là nhật thực hình khuyên.
Vậy nên, nhật thực lai là kiểu trung gian giữa nhật thực toàn phần và nhật thực hình khuyên. Ở một số điểm trên Trái Đất, nó được quan sát thấy là nhật thực toàn phần. Nhưng ở một số nơi khác nó lại là nhật thực hình khuyên.
Trong tất cả các loại nhật thực ở trên, nhật thực lai chỉ chiếm 4,8%. Hiện tượng thiên văn này chỉ xảy ra vài lần trong một thế kỷ và một trong số đó sẽ diễn ra vào ngày mai 20/4/2023. Ngày mai, thế giới sẽ chứng kiến nhật thực đầu tiên của năm 2023. Đây cũng là hiện tượng nhật thực khá đặc biệt và hiếm gặp. Nhật thực lần này sẽ bắt đầu ở phía Nam biển Ấn Độ Dương, quét qua châu Úc, Đông Nam Á và kết thúc ở Thái Bình Dương.
Theo Time and Date, các khu vực có thể quan sát được nhật thực lai vào ngày 20/4 là Nam Á, Đông Nam Á, khu vực Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương và Nam Cực. Vùng nhìn thấy được pha nhật thực hình khuyên và toàn phần (khi Mặt Trời đạt màu đen tuyệt đối) rất hẹp, đa phần là ở vùng biển gần Nam Cực.
Tuy nhiên rất ít khu vực có thể quan sát được nhật thực toàn phần với màu đen tuyệt đối. Khu vực quan sát được toàn bộ hiện tượng này lại nằm gần vùng biển Nam Cực. Người dân nước Australia, New Zealand và một số đảo Thái Bình Dương sẽ nhìn thấy nhật thực hình khuyên nếu may mắn ở dải trung tâm, nhật thực bán phần nếu ở các dải lân cận.
Theo Hội Thiên văn Hà Nội (HAS), Việt Nam nằm trong vùng quan sát nhật thực, nhưng vì trong dải xa nhất - Mặt Trời chỉ bị che khuất tối đa 8% nên chỉ quan sát được nhật thực bán phần với độ che phủ nhỏ.
Nhật thực lai sẽ diễn ra từ 2h sáng 20/4 theo giờ UTC, khoảng 9h sáng theo giờ Việt Nam nhưng không phải toàn bộ lãnh thổ Việt Nam đều có thể xem được. Khu vực có thể quan sát được nhật thực 1 phần là từ khu vực từ Đông Hà - Quảng Trị xuôi về Nam. Trong đó, thuận lợi nhất là các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận. Nhưng ngay cả ở đây thì độ che khuất cũng chỉ là 8% (tức Mặt Trời chỉ bị che mất 8%).
Còn định vị tại TP.HCM cho thấy nhật thực bán phần sẽ bắt đầu vào lúc 10h36 sáng 20/4 theo giờ Việt Nam, đạt cực đại với độ che phủ 5,38% vào lúc 11h20 và kết thúc vào lúc 12h06 cùng ngày.
Dựa trên dân số của các quốc gia và vùng lãnh thổ trên đường đi của nhật thực, khoảng 375.000 người trên toàn thế giới quan sát được nhật thực toàn phần và nhật thực hình khuyên. Khoảng 9,58 triệu người quan sát được mức độ che phủ trên 90%. Khoảng 693.000 người quan sát với độ che phủ dưới 10%, bao gồm ở Việt Nam.
Sau lần nhật thực này, phải chờ đến ngày 2/8/2027, người yêu thiên văn mới tiếp tục được chứng kiến hiện tượng này.
Nhật thực lai là hiện tượng vô cùng thú vị và hiếm gặp, tuy nhiên cách quan sát hiện tượng này hoàn toàn khác so với sao băng hay các hành tinh khác. Bởi vì việc chiêm ngưỡng hiện tượng này có thể gây ảnh hưởng đến thị lực của bạn, vậy nên cho dù bạn xem trực tiếp hay xem qua phát trực tiếp thì đều cần tuân thủ những biện pháp sau:
– Tuyệt đối không nhìn vào mặt trời bằng mắt thường hoặc kính râm rẻ tiền. Ngay cả khi có nhật thực toàn phần thì việc nhìn vào Mặt Trời có thể làm hỏng thị lực của bạn.
– Để quan sát nhật thực an toàn, các chuyên gia khuyến cáo cần có kính bảo vệ chuyên dụng như kính lọc, kính nhật thực hoặc có lớp lọ chuyên dụng dành cho kính thiên văn nếu quan sát bằng kính thiên văn.
Ngoài ra, bạn cũng có thể theo dõi hiện tượng này bằng cách quan sát qua chậu nước pha mực, có thể để một tấm gương ở dưới đáy chậu nước để phản xạ mặt trời tốt hơn.
Như vậy, bài viết trên đây chúng tôi đã giải thích khái niệm nhật thực lai là gì cũng như cập nhật những tin tức về hiện tượng nhật thực lai cực hiếm gặp diễn ra vào 20/4/2023. Hy vọng những thông tin trên sẽ hữu ích cho bạn!