Trong các chương trình dự báo thời tiết, chắc hẳn chúng ta thường xuyên nghe đến từ “gió mùa”, khi thì được nhắc gió mùa Đông Bắc, khi thì gió mùa Tây Nam... Vậy gió mùa là gì? Nguyên nhân hình thành và các loại của gió mùa ở Việt Nam. Để tìm hiểu sâu hơn, hãy cùng Dubaothoitiet.info đón đọc bài viết sau đây nhé!
Gió mùa (tiếng Anh là Monsoon) là thuật ngữ có nguồn gốc từ tiếng Ả Rập “Mausim” có nghĩa là “mùa”. Gió mùa là chế độ dòng khí của hoàn lưu chung khí quyển trên một phạm vi đáng kể của bề mặt Trái Đất. Loại gió này đổi hướng theo mùa, hướng gió ở hai mùa được thay đổi gần như ngược chiều nhau giữa mùa đông và mùa hè.
Gió mùa là một kiểu thời tiết phổ biến ở khu vực miền nam châu Á. Có hai loại gió mùa: gió mùa mùa đông và gió mùa mùa hè. Do sự thay đổi của áp suất khí quyển nên vào mùa hè gió mùa thổi từ biển vào đất liền theo hướng Tây Nam gọi là gió mùa Tây Nam hay gió mùa mùa hè. Trong khi đó, gió chuyển hướng thổi từ đất liền ra biển vào mùa đông từ hướng Đông Bắc thì gọi là gió mùa Đông Bắc, hay gió mùa mùa đông.
Nguyên nhân quan trọng hình thành nên gió mùa là sự chênh lệch về khí áp giữa lục địa và đại dương và sự chênh lệch khí áp giữa lục địa Bắc bán cầu và Nam bán cầu cầu theo mùa. Sở dĩ có sự chênh lệch này là bởi:
Vào mùa đông, do nền nhiệt vô cùng thấp nên hình thành dải áp cao Sibir và có trung tâm áp thấp nằm giữ 40 - 600 vĩ độ Bắc hoạt động với cường độ vô cùng lớn. Khi gió thổi từ cao áp (xoáy nghịch) này về phía Nam và Đông Nam đi qua Trung Quốc, Nhật Bản. Nó sẽ hội tụ với gió Tín phong Bắc bán cầu được thổi từ Thái Bình Dương tới vĩ độ 150 - 200 tạo thành gió mùa Đông Bắc ở khu vực Đông Nam Á. Sau khi vượt qua xích đạo (ở Indonesia) gió lệch hướng thành gió Tây tiến về dải hội tụ nội chí tuyến, lúc này nằm ở 10 – 150 Nam.
Vào mùa hạ, do chuyển động biểu kiến của Mặt Trời và đường hội tụ nội chí tuyến vượt lên phía Bắc. Mà các hạ áp hình thành do nhiệt trên các lục địa cũng di chuyển về phía Bắc và hút gió Tín phong từ phía nam xích đạo lên. Sau khi vượt qua Xích đạo, do ảnh hưởng của lực coriolis, gió này chuyển hướng Tây Nam tạo thành gió mùa Tây Nam.
Gió mùa là loại gió có những đặc điểm sẽ thay đổi phụ thuộc vào những thời điểm khác nhau trong năm. Dưới sự thay đổi của áp suất khí quyển vào mùa hè, những đợt gió mùa thổi từ biển vào đất liền theo hướng tây nam sẽ được gọi là gió mùa Tây Nam (hay gió mùa mùa hè).
Gió mùa Tây Nam có hướng gió thổi từ biển vào rất liền sẽ mang theo hơi nước tạo ra khí hậu nóng ẩm, dễ dàng hình thành mây và mưa. Những khu vực cách biển càng gần thì lượng mưa sẽ càng nhiều, càng vào sâu trong đất liền thì mưa sẽ càng giảm lại. Mùa mưa sẽ bắt đầu từ những khu vực ven biển rồi đi vào trong đất liền và kết thúc theo chiều ngược lại từ đất liền ra lại biển.
Đối với khí hậu gió mùa vào mùa Đông, gió sẽ thổi từ lục địa Châu Á theo hướng Đông Bắc sang Tây Nam, mang theo không khí khô và lạnh nên thường được biết đến với cái tên gió mùa Đông Bắc (hay gió mùa mùa đông). Càng tiến gần đến xích đạo gió sẽ càng ẩm lên. Gió mùa mùa đông sẽ thổi theo từng đợt, mỗi khi gió về khu vực gần chí tuyến thì khí hậu sẽ trở nên lạnh vài ngày hay thậm chí là hàng tuần.
Gió mùa thường hoạt động ở nhũng khu vực thuộc đới nóng như: Nam Á, Đông Nam Á, Đông Phi, Đông Bắc Ô-xtrây-lia… và một số nơi thuộc vĩ độ trung bình như phía đông Trung Quốc, Đông Nam Liên bang Nga, Đông Nam Hoa Kỳ,…
Bên cạnh đó gió mùa là một đặc trưng của khí hậu khu vực miền nam châu Á. Những khu vực có kiểu khí hậu gió mùa điển hình đó là Trung Quốc, Đông Á, Đông Nam Á, Triều Tiên, Nhật Bản… Riêng kiểu khí hậu nhiệt đới gió mùa trở thành khí hậu đặc trưng ở những Quốc gia như: Việt Nam, Úc, Liberia Sierra Leone, Guinee, Côte d’ivoire, Cộng hòa Dominican, Puerto Rico,Thái Lan, Myanma, Philippines, Ấn Độ, Mỹ,...
Do đặc điểm của vị trí địa lý nước ta nằm trong vùng nội chí tuyến bán cầu Bắc, nên có Tín Phong bán cầu Bắc hoạt động quanh năm. Mặt khác, khí hậu Việt Nam còn chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của các khối khí hoạt động theo mùa với hai mùa gió chính: gió mùa mùa đông và gió mùa mùa hạ.
-
Gió mùa mùa đông: thường hoạt động từ tháng 11 - 4 năm sau với phạm vi hoạt động từ dãy Bạch Mã trở ra Bắc. Thời gian gió mùa Đông Bắc hoạt động, khu vực miền Bắc sẽ hứng chịu các khối không khí lạnh phương Bắc thổi theo hướng gió đông bắc. Các khối khí này tạo cho miền Bắc một mùa đông lạnh lẽo, đầu mùa lạnh khô, cuối mùa lạnh ẩm có mưa phùn. Gió mùa Đông Bắc sẽ yếu dần, bớt lạnh hơn khi tiến vào Nam và bị chặn lại bởi dãy Bạch Mã.
-
Gió mùa mùa hạ: thường diễn ra từ tháng 5 - 10. Gió mùa Tây Nam có hai luồng gió thổi vào nước ta. Vào đầu mùa hạ, các khối khí nhiệt đới từ Bắc Ấn Độ Dương sẽ đi theo hướng Tây Nam để xâm nhập và gây mưa lớn cho khu vực đồng bằng Nam Bộ và Tây Nguyên. Vào cuối mùa hạ, gió mùa Tây Nam sẽ hoạt động vô cùng mạnh mẽ, khi đi qua vùng xích đạo khối khí này trở nên nóng ẩm hơn và gây ra những trận mưa lớn, kéo dài cho các tỉnh Nam Bộ và Tây Nguyên.
Về nông nghiệp
Nền nhiệt của gió mùa mang lại thường cao, độ ẩm lớn và lượng mưa nhiều nên tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển nền nông nghiệp lúa nước và thâm canh tăng vụ, đồng thời đa dạng hoá những loại cây trồng vật nuôi. Tuy nhiên, thời tiết khí hậu gió mùa diễn biến thất thường (thường xuyên xảy ra thiên tai, mưa lũ, sạt lở, hạn hán, rét đậm và rét hại…) Điều này gây ra những khó khăn, trở ngại rất lớn đến hoạt động canh tác, thời vụ cũng như phòng chống thiên tai.
Về chăn nuôi
Thời tiết gió mùa mùa đông thường có gió thường mạnh hơn và mùa đông thường rất lạnh và khô, có nơi nhiệt độ dưới 0 độ C khiến nhiều loại cây trồng kém phát triển, động vật chịu lạnh kém bị chết, gây ra những thiệt hại lớn về mùa màng.
Các ngành sản xuất khác
Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa rất thích hợp để phát triển các ngành kinh tế như lâm nghiệp, giao thông vận tải, thuỷ hải sản và du lịch… Đồng thời đẩy mạnh các hoạt động khai thác nông lâm ngư nghiệp, xây dựng, đặc biệt là mùa khô.
Độ ẩm lớn kết hợp với nhiệt độ cao là môi trường cho những loại vi khuẩn, virus gây bệnh phát triển, ảnh hưởng đến sức khoẻ của con người.
Khí hậu diễn biến thất thường, thay đổi đột ngột sẽ khiến cơ thể chưa kịp thích nghi gây ra tình trạng mệt mỏi, uể oải. Chính vì vậy, mỗi người nên chủ động có các biện pháp để chăm sóc sức khỏe của mình và những người thân yêu. Chẳng hạn như bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng, làm việc và nghỉ ngơi hợp lý, đặc biệt là ngủ đủ giấc.
Như vậy, chúng tôi đã cung cấp đến bạn những thông tin về gió mùa là gì? Đặc điểm của gió mùa và những ảnh hưởng đến đời sống sản xuất của con người. Hy vọng bài viết này sẽ giúp bạn có thêm những kiến thức cần thiết. Chúc các bạn học tập tốt!