Xâm nhập mặn tại Việt Nam là vấn đề ngày càng trở nên cấp bách. Gây ra các vấn đề thiếu nước ngọt cung cấp cho người dân sinh hoạt, tưới tiêu và sản xuất nông nghiệp. Cùng Dự Báo Thời Tiết tìm hiểu sâu hơn về Xâm nhập mặn là gì? Hậu quả và biện pháp phòng chống.
Xâm nhập mặn hay còn gọi là đất bị nhiễm mặn với hàm lượng nồng độ muối vượt mức cho phép do nước biển xâm nhập trực tiếp vào đất liền khi xảy ra triều cường, nước biển dâng hoặc cạn kiệt nguồn nước ngọt. Nước biển mang theo lượng muối hòa tan và bị kết cấu của đất giữ lại, tích tụ và gây mặn.
Dựa vào hàm lượng NaCl trong muối biến, người ta có thể phân loại mức độ xâm nhập mặn theo các mức độ ít, trung bình và cao.
Thông thường, khi nước biển xâm nhập vào đất liền, lượng nước ngọt từ những con sông từ thượng lưu chảy về hạ lưu giúp trung hòa nước mặn đồng thời đẩy ngược ra biển. Tuy nhiên trong những tháng mùa khô, thời tiết không có mưa và nước sông bị bốc hơi do nắng nóng. Điều này khiến lượng nước ngọt không đủ, làm hiện tượng xâm nhập diễn ra biển.
Do các hoạt động khai thác đất trồng nông nghiệp bừa bãi, mở rộng diện tích phá rừng. Việc xây dựng công trình thủy lợi được thực hiện dày đặc. Cơ sở vật chất được đầu tư ngày càng nhiều. Và diện tích rừng tự nhiên giảm mạnh. Ảnh hưởng đáng kể đến kế cấu đất.
Nguyên nhân hiện tượng nóng lên toàn cầu tác động tiêu cực đến biến đổi khí hậu. Gây ra các thiên tai, nước biển dâng cao. Kéo theo hậu quả mức độ xâm nhập mặn diễn ra mạnh mẽ hơn.
Hậu quả của tình trạng xâm nhập mặn
Tình trạng thiếu nước ngọt là một trong những thiệt hại to lớn nhất: người dân không thể sử dụng nước nhiễm mặn để phục vụ cho các mục đích sinh hoạt như tắm rửa, vệ sinh, giặt giũ do nước muối cho tính ăn mòn cao, gây hư hại hệ thống dẫn nước, vật dụng chứa nước,.. con người tiếp xúc trực tiếp bị nước mặn ăn mòn da tay nghiêm trọng.
Không có nước ngọt, nông dân không thể tươi tiêu các loại cây ăn quả, cây hoa màu, lương thực,.. dẫn đến hệ quả việc sản xuất nông nghiệp bị trì trệ. Hơn thế nữa đất nhiễm mặn, gây ra tác động tiêu cực đến quá trình sinh trưởng và phát triển của cây trồng. Cây không thích nghi được môi trường mặn xảy ra vấn đề chết hàng loạt. Việc nuôi trồng các giống thủy sản cũng bị thiệt hại nặng nề bởi hiện tượng xâm nhập mặn .Ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế của các hộ dân và địa phương.
Tại Việt Nam, Chỉ tính trong vòng 4 tháng, từ cuối năm 2015 đến nay, tổng diện tích lúa thiệt hại tại ĐBSCL là gần 139.000 ha. Trong đó, 86.000 ha thiệt hại trên 70% năng suất, 43.000 ha thiệt hại từ 30 - 70% năng suất. Các tỉnh bị thiệt hại nặng gồm: Cà Mau, Kiên Giang, Bạc Liêu, Bến Tre. Không chỉ thiếu nước cho vụ mùa, ngay cả nước sinh hoạt của người dân ĐBSCL cũng bị ảnh hưởng trầm trọng.
- Liên tục theo dõi tình hình và xây dựng công trình thủy lợi chống mặn
Các cơ sở môi trường thực hiện quan sát và kiểm soát thường xuyên nồng độ muối trong nước và trong đất. Đặc biệt chú trọng ở các khu vực cửa biển, tại các công trình thủy lợi. Đồng thời cập nhật các kết quả và khuyến cáo người dân chuẩn bị các công tác phòng chống, ứng phó kịp thời.
Sóc Trăng chủ động trong việc chống hạn, mặn
Kết hợp xây dựng các hệ thống thủy lợi, tăng cường dự trữ nước ngọt và ngăn chặn nước biển xâm nhập. Có thể kể đến công trình xây đập nước ngăn mặn, đắp đê vùng ven biển.
- Chống mặn cho cây trồng và thủy sản, nuôi trồng các giống thủy sản
Bà con nông dân cần chủ động thực hiện các biện pháp chống mặn cho cây trồng tiêu biểu như giữ ẩm, tránh thoát hơi nước cho cây bằng cách ủ rơm rạ ở gốc. Tốt nhất trồng các loại cây thời vụ có thể chịu được mức độ mặn cao.
Đối với các hộ nuôi trường thủy sản, phải thực hiện quan trắc theo dõi độ mặn môi trường nuôi. Từ đó xác định khoảng thời gian bắt đầu nuôi và thời điểm kết thúc phù hợp với hiện trạng xâm nhập mặn.
- Lưu trữ và tiết kiệm nước ngọt
Các cơ sở sản xuất và hộ gia đình cần phải thực hiện quá trình tiết kiệm tối đa nguồn nước ngọt có sẵn. Áp dụng việc tái sử dụng nước cho các việc khác nhau. Nhằm phục vụ cho các mục đích sinh hoạt và tưới tiêu hợp lý. Bắt đầu thực hiện việc dự trữ nước ngọt từ các nguồn nước mưa và bảo quản tốt, tránh bị bốc hơi vào mùa khô.
- Lắp đặt hệ thống lọc nước mặn
Bên cạnh việc lưu trữ và tiết kiệm, bà con cần phải lắp đặt các hệ thống lọc nước mặn để đảm bảo tốt nhất lượng nước cho sử dụng sinh hoạt và tưới tiêu. Hệ thống lọc nước mặn được xem là biện pháp sử dụng trực tiếp nguồn nước mặn hiện tại. Thông qua hệ thống lọc xử lý các thành phần muối hòa tan trong nước, mang lại nguồn nước có độ ngọt hợp lý. Đặc biệt nước sau lọc có thể sử dụng để uống trực tiếp. Hoặc tưới tiêu cho các loại cây có khả năng chịu mặn thấp.
Hiện tượng xâm nhập mặn ở Việt Nam
Ở Việt Nam, hiện tượng xâm nhập mặn thường diễn ra tại khu vực Đồng bằng Sông Cửu Long. Vào mùa khô, nước sông bắt đầu cạn dần do không có mưa khiến nước ngọt trong các con sông ít dần. Thêm hiện tượng nước biển dâng, xâm nhập trực tiếp vào đất liền thông qua các sông. Từ đó, thành phần muối trong nước tăng dân bắt đầu được đất liền hấp thụ. Vì vậy, hiện tượng xâm nhập mặn vừa gây mặn cho nước và đất trồng.
Viện Khoa học thủy lợi miền Nam nhận định, trong tháng 3-2017, độ mặn 4‰ tiếp tục xâm nhập các tỉnh ven biển khu vực đồng bằng sông Cửu Long, cách cửa sông từ 25 km đến 35 km. Riêng vùng cách cửa sông từ 35 km đến 45 km, mặn 4‰ xuất hiện lúc triều cường. Tháng 5, nếu không có mưa thì độ mặn trên các cửa sông còn cao hơn và có khả năng kéo dài đến tháng 6.
Theo Tổng cục Thủy lợi - Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, khu vực đồng bằng sông Cửu Long ở cuối nguồn sông Mê Kông và có tổng diện tích khoảng 4 triệu ha. Phần lớn diện tích đất tự nhiên đều cao hơn mực nước biển khoảng 1 m với hệ thống sông, kênh, rạch chằng chịt nhưng thiếu công trình kiểm soát mực nước cũng như trữ nước.
Để ứng phó với tình trạng này, trong năm 2017, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã đầu tư hàng nghìn tỷ đồng, khẩn trương tiến hành khảo sát thiết kế và xây dựng một số cống ngăn mặn có khẩu độ lớn từ 20 - 30m ở các tỉnh như: Bạc Liêu, Cà Mau, Kiên Giang, Bến Tre, Vĩnh Long, nhằm khép kín hệ thống cống ngăn mặn ở một số tỉnh, giúp người dân yên tâm sản xuất.