Thủy triều là một trong những hiện tượng thiên nhiên không còn quá xa lạ đối với những người ở vùng sông nước. Có rất nhiều lý giải về hiện tượng tự nhiên đặc biệt này nhưng với nhiều người thuật ngữ thủy triều còn khá xa lạ. Vậy thủy triều là gì? Nguyên nhân dẫn đến hiện tượng thủy triều là gì? Hãy cùng dubaothoitiet.info tìm hiểu về hiện tượng thú vị này nhé!
Thủy triều là một từ Hán – Việt, có nghĩa là nước dâng cao hoặc rút xuống (« thủy » là nước, « triều » là cường độ mực nước lên xuống). Có thể hiểu một cách đơn giản thủy triều là hiện tượng nước biển hoặc nước sông,… thay đổi lên xuống theo một chu kỳ thời gian dựa vào sự biến chuyển thiên văn. Sự thay đổi lực hấp dẫn từ Mặt Trăng và các thiên thể khác như Mặt Trời tại một điểm bất kỳ trên bề mặt Trái Đất tạo nên hiện tượng nước lên (triều lên) và nước xuống (triều xuống) vào khoảng thời gian nhất định trong một ngày.
Sóng thủy triều
Là hiện tượng thủy triều lan truyền trong thủy quyển dưới dạng các sóng dài có chu kỳ nhiều giờ, biên độ nhỏ và bước sóng lên đến hàng ngàn km. Tính chất của các sóng triều phụ thuộc vào độ lớn và chu kì biến thiên của lực hấp dẫn giữa Trái Đất – Mặt Trăng và Trái Đất – Mặt Trời.
Có gần 400 sóng triều thành phần, trong đó các loại cơ bản là:
- Sóng bán nhật triều mặt trăng chính
- Sóng nhật triều mặt trăng chính
- Sóng bán nhật triều chính
- Sóng nhật triều mặt trời chính
- Sóng lệch nhật triều chính
Mực nước triều
Là mực nước dao động theo từng khoảng thời gian so với độ cao được quy ước trước. Đơn vị dùng để đo mực nước triều là mét (m) hặc xen ti mét (cm).
Độ triều lớn
Là chỉ số đo bằng mức nước lớn trừ đi mực nước ròng thấp nhất trong ngày. Trong đó:
- Nước lớn (đỉnh triều) Vị trí cao nhất của mực nước trong một chu kỳ triều.
- Nước ròng (chân triều): Vị trí thấp nhất của mực nước trong trong một chu kỳ triều.
Sóng triều tại vùng biển ven bờ và cửa sông
Thủy triều tại vùng ven biển và cửa sông có tính chất rất phức tạp. Lý do là vì nước triều được cấu thành từ tổ hợp sóng dài dạng sóng tiến và sóng đứng bị biến dạng mạnh do khúc xạ, phản xạ, lực ma sát, sông rạch, đường bờ biển…
Chu kỳ triều
Là khái niệm chỉ khoảng thời gian giữa hai lần thủy triều trong ngày, phụ thuộc vào cơ chế tổ hợp của các sóng triều thành phần.
- Thời gian triều rút: là khoảng thời gian từ giai đoạn nước lớn đến nước ròng tiếp theo.
- Thời gian triều dâng: là khoảng thời gian từ giai đoạn nước ròng đến nước lớn tiếp theo.
Chế độ triều
Có hai loại triều cơ bản là:
- Nhật triều: 1 lần lên và 1 lần rút trong ngày
- Bán nhật triều: 2 lần lên và 2 lần rút trong ngày.
Bên cạnh đó, còn có hai loại triều hỗn hợp là nhật triều không đều và bán nhật triều không đều.
Kỳ nước cường và kỳ nước kém
Kỳ nước cường thường xuất hiện vào đầu tháng âm lịch hoặc tuần trăng rằm: Mặt Trăng – Mặt Trời – Trái Đất cùng nằm trên một đường thẳng.
Kỳ nước kém thường xuất hiện lúc trăng già hoặc trăng non: Mặt Trăng – Mặt Trời tạo thành một góc vuông tại Trái Đất.
Thường diễn ra khoảng nửa tháng theo vòng tuần hoàn với chu trình sau đây:
- Từ 3 – 5 ngày đầu: kỳ nước cường, thủy triều có biên độ lên, xuống rất mạnh (lên rất cao và xuống rất thấp
- Từ 4 – 5 ngày tiếp theo: độ lớn của triều giảm dần.
- Từ 3 – 5 ngày tiếp theo: kỳ nước kém, thủy triều lên, xuống rất thấp.
- Từ 4 – 5 ngày tiếp theo: độ lớn của triều tăng dần để chuẩn bị bước vào kỳ nước cường tiếp theo.
Lực hấp dẫn của mặt trăng và lực ly tâm là nguyên nhân dẫn đến hiện tượng thủy triều.
Thủy quyển có hình cầu dẹt nhưng bị kéo cao lên ở hai miền tạo thành hình ellipsoid. Một đỉnh của ellipsoid nằm trực diện với Mặt Trăng gọi là miền nước lớn thứ nhất (do lực hấp dẫn tạo ra). Còn miền nước lớn thứ hai đối diện với miền nước lớn thứ nhất qua tâm Trái Đất (do lực ly tâm tạo ra).
Giữa hai lần nước lớn liên tiếp sẽ là thời kỳ nước ròng. Khi tốc độ quay của Trái Đất ổn định thì lực li tâm lớn nhất nằm ở xích đạo, nơi có bán kính quay lớn nhất.
Thủy triều đóng vai trò lớn trong đời sống người dân:
- Đóng góp lớn cho lịch sử dân tộc Việt Nam. Yếu tố thủy triều đóng vai trò quyết định đến chiến thắng của quân ta trong trận chiến với quân Nam Hán (938) và Mông Nguyên (1288) trên sông Bạch Đằng.
- Cung cấp nước phục vụ sinh hoạt và sản xuất
- Phục vụ cho các ngành sản xuất như nông nghiệp (bồi đắp phù sa), ngư nghiệp (mang theo nguồn thuỷ hải sản phong phú, hỗ trợ hoạt động đánh bắt thủy hải sản), công nghiệp (thủy điện), khoa học (nghiên cứu liên quan đến thủy văn)
- Con người tận dụng lợi thế thủy triều để đóng tàu thuyền, tạo ra giá trị về du lịch và giao thông vận tải hàng hải
- Tác động tốt đến hệ sinh thái biển, cung cấp nguồn thức ăn, môi trường sống cho một số động vật ven bờ
Tuy nhiên, không thể phủ nhận thủy triều cũng gây ra một số ảnh hưởng tiêu cực như:
- Thủy triều đỏ khiến các sinh vật biển chết hàng loạt
- Thủy triều xâm lấn đất liền, cuốn trôi đất đai, gây sạt lở
- Các đợt triều cường gây mất an toàn và ảnh hưởng đến cuộc sống của cư dân ven biển
Hy vọng qua bài viết trên đây đã giúp các bạn có thêm nhiều hiểu biết về thủy triều!