Hằng ngày, những tin tức thời tiết, cảnh báo thiên tai mà chúng ta nhận được đều cung cấp bởi Trung tâm Dự báo Khí tượng thuỷ văn. Vậy khái niệm khí tượng thủy văn là gì? Vai trò của thông tin khí tượng thủy văn trong cuộc sống chúng ta. Để tìm hiểu kỹ hơn, hãy cùng Dubaothoitiet.info theo dõi bài viết ngay sau đây.
Khí tượng thủy văn là một ngành nghiên cứu khoa học bao gồm hai bộ môn là khí tượng và thủy văn được kết hợp với nhau. Trước khi giải đáp khí tượng thủy văn là gì, bạn hãy cùng chúng tôi đi tìm hiểu sâu hơn về hai khái niệm này nhé.
Khí tượng hay khí tượng học là một bộ môn khoa học nghiên cứu các quá trình và các hiện tượng của khí quyển. Trong đó tiêu điểm là nghiên cứu dự báo được các quá trình khí quyển, các hiện tượng thời tiết và khí hậu với thời hạn dự báo khác nhau. Việc nghiên cứu bao gồm vật lý, hoá học và động lực học của khí quyển và cả những hiệu ứng trực tiếp của khí quyển lên bề mặt trái đất, đại dương. Các yếu tố khí tượng nghiên cứu chủ yếu bao gồm: nhiệt độ, khí áp, độ ẩm, gió, mây, mưa,... Chúng luôn biến động theo thời gian và không gian và có thể quan trắc được và được làm sáng tỏ, giải thích bằng khoa học.
Khí tượng bao gồm nhiều lĩnh vực khác nhau như: khí tượng nông nghiệp, khí tượng thuỷ văn, khí tượng nghiệp vụ, khí tượng cao không, khí tượng biển, khí tượng học thiên thể, khí tượng hàng không, khí tượng động lực, khí tượng sy-nôp, khí tượng ứng dụng…
Thuỷ văn hay thuỷ văn học là khoa học nghiên cứu về tính chất, sự chuyển động và phân bố của nước (thể lỏng và thể rắn) trong toàn bộ Trái đất. Việc nghiên cứu bao gồm cả chu trình thuỷ văn và tài nguyên nước, đó là quan hệ tương tác về vật lý và hoá học của nước với phần còn lại của Trái đất và quan hệ của nước với sự sống của Trái đất. Công việc của các nhà thủy văn là dự báo lũ lụt, hạn thủy văn, sạt lở bờ sông, xâm nhập mặn, nước dưới đất,...
Các lĩnh vực của thuỷ văn bao gồm thuỷ văn-khí tượng, thuỷ văn bề mặt, thuỷ văn địa chất và không bao gồm khí tượng học và hải dương học.
Do có sự giao nhau giữa khí tượng và thuỷ văn nên có lĩnh vực Khí tượng - thủy văn (Hydrometeorology). Đây là một khoa học liên ngành bao gồm việc nghiên cứu và phân tích mối quan hệ qua lại giữa các pha của nước trong khí quyển và đất khi nó chuyển qua chu trình thuỷ văn. Qua đó nhằm hiểu về các trạng thái thời tiết, khí hậu dựa trên các lập luận, mô hình từ đó có thể đưa ra các dự đoán về các thảm họa tự nhiên như lũ lụt, hạn hán, lốc xoáy… Khí tượng thủy văn cung cấp những thông tin rất quan trọng góp phần bảo vệ tài sản và tính mạng của con người và sinh vật trên Trái Đất.
Khí tượng thủy văn là một ngành rất quan trọng mà quốc gia nào cũng cần lưu tâm và đầu tư phát triển. Theo Tổ chức khí tượng thế giới WMO, các thông tin về khí tượng thủy văn có thể đem lại lợi ích gấp 10-20 lần so với chi phí bỏ ra.
Quan trắc khí tượng thủy văn là việc quan sát, đo đạc trực tiếp hoặc gián tiếp biểu hiện trạng thái, hiện tượng, quá trình diễn biến của khí quyển, nước sông, suối, kênh, rạch, hồ và nước biển. Thông tin, dữ liệu quan trắc khí tượng thủy văn sẽ cung cấp về hệ thống dự báo, cảnh báo và cơ sở dữ liệu khí tượng thủy văn quốc gia.
Đặc biệt trong những năm gần đây, Việt Nam là một trong số ít các nước được đánh giá là bị tác động nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, thiên tai khí tượng thủy văn có xu hướng gia tăng cả về tần suất, cường độ. Trong những điều kiện như vậy, lĩnh vực khí tượng thuỷ văn cần cấp thiết được tăng cường cả về thể chế quản lý và năng lực kỹ thuật, công nghệ để hoạt động hiệu quả hơn, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, phòng, chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu.
Dự báo khí tượng thủy văn là đưa ra thông tin, dữ liệu về trạng thái, quá trình diễn biến của các hiện tượng khí tượng thủy văn trong tương lai ở một khu vực, vị trí với khoảng thời gian xác định. Cảnh báo khí tượng thủy văn là đưa ra thông tin, dữ liệu về nguy cơ xảy ra các hiện tượng thời tiết nguy hiểm, bất thường có thể ảnh hưởng hoặc gây thiệt hại về người, tài sản và môi trường.
Các thông tin này được cung cấp bởi tổ chức, cá nhân hoạt động dự báo, cảnh báo với thông tin, dữ liệu dưới dạng văn bản, bảng số liệu, bản đồ, biểu đồ, biểu tượng, hình ảnh, âm thanh. Thông tin dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn phải được truyền phát kịp thời một cách chính xác là công cụ hữu hiệu, kịp thời cho những khu vực có nguy cơ xảy ra thiên tai, thảm họa khí tượng thủy văn. Đồng thời, các cảnh báo thiên tai phục vụ hiệu quả cho công tác ứng phó sự cố thiên tai và tìm kiếm cứu nạn trên phạm vi cả nước
Ngành Khí tượng Thủy văn đã ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin hướng tới các sản phẩm dự báo, cảnh báo khí tượng thủy văn ngày càng đa dạng, xây dựng hệ thống dự báo tác động nhằm đáp ứng nhu cầu của các ngành nghề.
Trong đó, hệ thống thu nhận, truyền phát thông tin khí tượng thủy thường xuyên thu thập đầy đủ, chính xác và điện báo kịp thời số liệu trong mọi tình huống. Hệ thống luôn được hoạt động thường xuyên, liên tục, có tốc độ cao, diện bao phủ rộng. Để đảm bảo cung cấp kịp thời thông tin, dữ liệu khí tượng, thủy văn và phục vụ đắc lực cho các ngành, lĩnh vực kinh tế - xã hội của đất nước.
-
Đối với nông nghiệp: kết quả dự báo không chỉ là những con số nhiệt độ, lượng mưa trung bình mà còn có thể cung cấp số giờ nắng, độ ẩm, nhiệt độ, lượng mưa chi tiết theo từng thời kỳ mùa vụ. Ngoài ra, còn có thể cung cấp các dự báo, cảnh báo về sâu bệnh, dự báo năng suất cây trồng theo các điều kiện thời tiết.
-
Đối với thủy điện: ngành khí tượng thủy văn đang thực hiện các bản tin dự báo phục vụ Quy trình vận hành hồ chứa theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Qua đó có thể thực hiện tốt các bản tin dự báo nguồn nước đến các hồ, góp phần phục vụ điều hành sản xuất điện.
-
Đối với ngành năng lượng tái tạo: khí tượng thủy văn đã bước đầu ứng dụng mô hình khí tượng trong việc mô phỏng lại trường gió, trường sóng chi tiết cho Biển Đông. Với độ phân giải ~10km theo không gian ngang đã tạo ra các sản phẩm đánh giá phân bố mật độ năng lượng gió, sóng sử dụng trong ngành khai thác điện gió, điện sóng ngoài khơi.
Theo WMO đã thống kê, có tới 70% thiên tai (các thảm họa tự nhiên) đều bắt nguồn từ các hiện tượng Khí tượng thuỷ văn.
Lũ lụt là tình trạng mưa với cường độ liên tục trong nhiều ngày hoặc nhiều giờ khiến cho lượng nước tăng nhiều không kịp thoát. Tại Việt Nam, lũ lụt là một trong những thiên tai thủy văn thường xuyên và gây tổn hại lớn nhất. Nguyên nhân lũ cũng có thể do các dòng chảy lớn như sông, hồ, suối,… tràn ra gây đọng nước.
Các loại lũ lụt thường thấy là:
- Lũ quét: hình thành chủ yếu do lượng mưa lớn kết hợp với giông bão, lốc xoáy; hoặc do vỡ đập, tắc nghẽn sông. Lũ quét chảy siết với cường độ mạnh gây tổn thất nghiêm trọng về người, tài sản.
- Lũ sông: Được tích lũy từ từ hoặc thường xuyên trong nhiều ngày, nhiều tuần do lượng mưa lớn hoặc tuyết tan hoặc cả hai.
- Lũ ven biển: lượng mưa lũ kết hợp với lốc xoáy, bão,… dâng dọc theo bờ biển vào vùng đất liền ven biển.
- Lũ lụt đô thị: nguyên nhân gốc gây ra lũ này là do con người đã tự phá hủy môi trường sống của mình, chuyển đổi đất từ ruộng nông nghiệp hoặc rừng cây thành các công trình đường xá, bãi đậu xe,... Các đất này bắt đầu giảm khả năng hấp thụ lượng mưa từ 2 đến 6 lần so với những gì có thể trên địa hình tự nhiên. Điều này gây nên ngập lụt đô thị, các đường phố trở thành những dòng sông chảy xiết và các tầng hầm chứa đầy nước có thể trở thành bẫy tử thần.
Hạn hán là một tình trạng nguy hiểm với những đặc điểm phổ biến như khô cằn, thiếu nước, nắng nóng nhiều, đất nứt nẻ,… Hiện tượng này bắt đầu xảy ra tại một khu vực là khi lượng mưa theo mùa nhận nhỏ hơn 25% giá trị trung bình dài hạn của khu vực đó. Trong đó, hạn hán có thể kéo dài hàng mùa khô hoặc thậm chí kéo rất dài trong suốt nhiều năm và xảy ra trên một phạm vi địa lý rất rộng. Các loại hạn hán phổ biến bao gồm:
-
Hạn hán thủy văn: sự thiếu hụt nguồn cung cấp nước ở trên và dưới bề mặt đất, khiến cho các nhu cầu về nước thông thường của người dân không được đáp ứng.
-
Hạn hán nông nghiệp: Hiện tượng này xảy ra khi độ ẩm của đất và lượng mưa không đủ trong mùa trồng trọt cây cối. Điều này gây ra sự héo rũ, mất sức sống cho cây trồng.
Lốc xoáy thuận là một thảm họa khí tượng thủy văn có thể xuất hiện chung với những cơn bão. Hiện tượng này mang đặc trưng bởi một trung tâm áp thấp lớn, nhiều giông bão tạo ra gió mạnh, mưa lũ.
Xoáy thuận nhiệt đới thường hình thành trên những vùng nước ấm lớn và suy yếu dần nếu di chuyển tiếp tục trên cạn. Vậy nên, các khu vực ven biển phải chịu nhiều thiệt hại đáng kể do lốc xoáy thuận nhiệt đới. Tuy nhiên, lốc xoáy có thể có mưa lớn gây ra lũ lụt đáng kể trong đất liền và nước dâng do bão có thể gây ra lũ lụt ven biển trên diện rộng lên đến 40km tính từ đường bờ biển. Mặt khác, các lốc xoáy thuận nhiệt đới này còn có tác động hữu ích làm giảm sự khô hạn. Bởi vì chúng mang nhiệt lượng và năng lượng ra khỏi vùng nhiệt đới đi về các vĩ độ ôn đới. Điều này làm cho chúng trở thành một phần quan trọng của cơ chế hoàn lưu khí quyển trong khí tượng thủy văn toàn cầu.
Bài viết trên đã giúp các bạn hiểu được khí tượng thủy văn là gì và các khái niệm khí tượng, thủy văn. Qua đó bạn cũng biết thêm về tầm quan trọng của các thông tin khí tượng thủy văn trong cuộc sống. Hy vọng các bạn đã có cho mình những thông tin bổ ích!