Ô nhiễm không khí là sự thay đổi tiêu cực của các thành phần có trong không khí chủ yếu là do khói, bụi, hơi hoặc các khí lạ được đưa vào không khí, có sự tỏa mùi làm giảm tầm nhìn xa, gây biến đổi khí hậu và bệnh tật cho con người, sinh vật sống và môi trường tự nhiên.
Ô nhiễm môi trường không khí do nhiều yếu tố gây nên. Tuy nhiên, có 2 nguyên nhân chính là ô nhiễm không khí từ tự nhiên và ô nhiễm không khí nhân tạo (do con người gây ra). Cụ thể là:
Ô nhiễm không khí do thiên tai
Là nguyên nhân lớn gây ô nhiễm không khí, tạo ra bụi, khí độc hại như: sunfua, metan, lưu Huỳnh, clo và những loại khí khác nằm sâu trong các tầng dung nham hàng trăm năm. Khi núi lửa phun trào, không khí chứa bụi được phát tán rất xa do gió bão.
Bão bụi là nguyên nhân gây ô nhiễm không khí hiện hữu ở mọi nơi, do quá trình xói mòn đất, phong hóa rồi chịu ảnh hưởng bởi nắng, gió, lốc xoáy sẽ cuốn theo bụi thông thường và các hạt bụi độc hại tới những nơi cách xa hàng nghìn km len lỏi vào các khu dân cư, thành phố…. Trong mỗi trận bão luôn luôn chứa một lượng lớn khí NO2 làm ô nhiễm môi trường cực nặng.
Các đám cháy rừng và đồng cỏ bởi các quá trình tự nhiên xảy ra do sấm sét, cọ sát giữa thảm thực vật khô như tre, cỏ. Các đám cháy này thường lan truyền rộng, phát thải nhiều bụi và khí nito oxit rất lớn, chúng cũng là một trong rất nhiều nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường không khí.
Đặc biệt vào thời điểm các tháng 10-11, là thời điểm giao mùa nên xuất hiện sương mù. Những lớp sương mù dày khiến lớp bụi tích tụ bên trong thành phố không thoát được. Gây nên hiện tượng cả thành phố bị bao phủ bởi lớp bụi (bụi mịn, siêu mịn,…). Trong trường hợp này, phải chờ khi nào có các đợt không khí lạnh, gió mùa Đông Bắc thì chất lượng mới được cải thiện.
Ngoài những nguyên nhân trên thì các yếu tố như chất phóng xạ trong tự nhiên, sóng biển, các quá trình phân hủy, thối rữa của xác động – thực vật,… Cũng là những nguyên nhân gây ô nhiễm không khí. Đây đều là những nguyên nhân khách quan nên khó có thể ngăn chặn và loại bỏ.
Ô nhiễm không khí do con người
Chúng ta là nạn nhân của việc ô nhiễm không khí, tuy nhiên chúng ta cũng chính là những nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí thông qua rất nhiều các hoạt động hằng ngày của chúng ta. Đó là:
- Hoạt động sản xuất công, nông nghiệp
Đây là nguyên nhân chính, gây nhức nhối cho cộng đồng và nhà nước, không riêng gì Việt Nam mà rất nhiều các nước đang phát triển điều vướng phải tình trạng này. Ô nhiễm không khí do bốc hơi, rò rỉ, thất thoát trên dây chuyền sản xuất sản phẩm và trên các đường ống dẫn tải. Khói bụi từ các ống xả của nhà máy, xí nghiệp, chúng thải ra các khí CO2, CO, SO2, NO2 cùng một số chất hữu cơ khác, với nồng độ cực cao. Nguồn thải của quá trình sản xuất này cũng có thể được hút và thổi ra ngoài bằng hệ thống thông gió gây ô nhiễm không khí.
Ngoài ra, việc lạm dụng thuốc trừ sâu, phân bón hay các hoạt động đốt rơm, rạ, đốt rừng làm rẫy cũng là nguyên nhân gây ra ô nhiễm môi trường không khí.
Giao thông vận tải góp phần không nhỏ vào ô nhiễm môi trường không khí.Theo báo cáo Cơ quan năng lượng quốc tế (IEA) năm 2018 giao thông vận tải đóng góp 24,34% lượng Carbon mỗi năm.
Điều đặc biệt nguy hiểm đến từ các phương tiện giao thông hết đát, hết hạn sử dụng. Hiện nay các phương tiện này chưa được xử lý triệt để khiến cho mức độ ô nhiễm không khí ngày càng tăng.
- Hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng
Các hoạt động xây dựng cao ốc, chung cư cao tầng hay cầu đường luôn luôn mang đến sự ô nhiễm môi trường không khí nặng nề. Tiêu điểm là ở Hà Nội vào những ngày giữa tháng 12/2020 bụi mịn bao phủ hoàn toàn Hà Nội, làm giảm tầm nhìn và ảnh hưởng rất nhiều tới sức khỏe người dân.
- Hoạt động quốc phòng, quân sự
Trong quá trình sản xuất, thực hiện các hoạt động nghiên cứu, chế tạo, thử nghiệm vũ khí đã phát sinh nhiều chất thải. Không những thế các khí độc, chiến tranh hóa học và tên lửa cũng là những yếu tố gây ra sự ô nhiễm không khí.
Việc sử dụng củi, than để làm nguyên liệu đốt nấu ăn làm tăng lượng bụi và khí độc ra môi trường. Hay là việc rác thải được thải ra quá nhiều khiến cho các khu tập kết rác không xử lý được hết khiến cho mùi hôi thối bốc ra, các phương pháp xử lý thủ công như đốt khiến cho không khí bị ô nhiễm trầm trọng.
Ô nhiễm không khí từ việc đốt rơm rạ của người dân
Theo báo cáo Tình trạng không khí toàn cầu năm 2020 công bố ngày 21/10 do Đại học Washington và Đại học British Columbia thực hiện thì tình trạng ô nhiễm môi trường không khí trên thế giới rất đáng báo động. Không khí ô nhiễm luôn tồn tại xung quanh chúng ta và rất khó để tránh khỏi. Kể cả đối với những người đang sống ở những khu vực phát triển. Nồng độ khói bụi nhìn thấy được trong không khí không thể phản ánh được mức độ trong lành của môi trường sống. Trên khắp thế giới, môi trường ở cả thành phố hay vùng quê đều có các chất ô nhiễm độc hại trong không khí.
Tình trạng ô nhiễm không khí ở các thành phố trên thế giới (Nguồn: Thông tấn xã Việt Nam)
Theo đó, viện nghiên cứu Health Effects Institute (HEI) cho biết, hơn 95% dân số thế giới đang phải hít thở bầu không khí ô nhiễm. Và có đến 60% người sống ở những khu vực không đáp ứng được tiêu chuẩn cơ bản nhất của WHO. Theo đó, ô nhiễm môi trường không khí là nguyên nhân gây tử vong cao thứ tư thế giới. Chỉ đứng sau cao huyết áp, suy dinh dưỡng và hút thuốc lá.
Theo báo cáo thường niên The Environmental Performance Index (EPI) của Mỹ thực hiện. Việt Nam hiện đang đứng trong top 10 các nước ô nhiễm không khí ở Châu Á. Đáng lưu ý, tổng lượng bụi ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đang liên tục tăng cao khiến chỉ số chất lượng không khí (AQI) luôn ở mức báo động.
Nồng độ bụi trung bình trong không khí ở Hà Nội và TP.HCM vượt mức cho phép từ hai đến ba lần và có xu hướng duy trì ở ngưỡng cao. Nguồn sinh ra bụi ô nhiễm ở các đô thị lớn hầu hết là từ khí thải giao thông, công trình xây dựng, đường xá và nhà máy công nghiệp. Hà Nội chỉ đứng sau New Delhi, Ấn Độ (124 µg/m3), nơi ô nhiễm không khí nặng nhất nhì thế giới
Ô nhiễm không khí ở Hà Nội
Đối với vùng nông thôn, nhìn chung chất lượng môi trường không khí còn khá tốt. Môi trường chủ yếu bị tác động cục bộ bởi các hoạt động sản xuất làng nghề. Các hoạt động xây dựng, đốt rơm rạ, đốt rác thải, đun nấu,…
Hậu quả của việc ô nhiễm không khí là rất nặng nề, ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường tự nhiên, động vật, thực vật và cả con người.
Đối với động vật, thực vật
Không khí bị ô nhiễm gây ra những tác hại vô cùng nặng nề đối với động vật, thực vật, cụ thể:
- Một số chất như SO2 (lưu huỳnh đioxit), NO2 (nitơ đioxit), CO (cacbon monoxit), H2S (hidro sunfua),... khi đi vào không khí sẽ gây hại trực tiếp cho động vật, gây tắc nghẽn, làm giảm quá trình trao đổi chất và giảm hệ thống miễn dịch của động thực vật.
- Hậu quả của ô nhiễm không khí đối với động vật, thực vật còn thể hiện rõ ở việc Trái đất nóng lên do hiệu ứng nhà kính, từ đó gây ra những thay đổi ở cả động vật và thực vật.
- Một số loại cây ăn quả nếu không thích nghi tốt với sự thay đổi của môi trường không khí xung quanh cũng rất dễ bị rụng lá hàng loạt.
- Ô nhiễm không khí cũng gây ra mưa axit, làm chết các vi sinh vật có lợi cho đất và mùa màng, đồng thời gây ra sự thay đổi chất lượng của nguồn nước tại các ao hồ, sông suối. Làm cho việc nuôi trồng bị ảnh hưởng, giảm sản lượng, mất mùa…
- Ô nhiễm không khí đang giết dần động-thực vật, môi trường sống của chúng đang ngày càng ít đi
- Một số hợp chất hóa học tồn tại trong không khí có khả năng kết hợp với nước mưa và ngấm vào đất, thức ăn gây ra tình trạng ngộ độc cho động vật và có thể làm chết thực vật.
Đối với con người
Ô nhiễm không khí gây ra những hậu quả nặng nề cho sức khỏe con người. Không chỉ tác động trực tiếp đến thực vật, động vật, hậu quả ô nhiễm không khí còn làm ảnh hưởng đến con người.
Trước hết, ô nhiễm không khí sẽ gây ra các bệnh nguy hại cho sức khỏe con người, chẳng hạn:
- Các bệnh về đường hô hấp, đặc biệt là viêm phổi.
- Tăng nguy cơ ung thư nếu hít phải các khí độc tồn tại trong không khí.
- Hậu quả ô nhiễm không khí còn ảnh hưởng đến bộ não của con người, cụ thể là làm suy giảm trí nhớ và giảm nhận thức.
- Tăng nguy cơ đột quỵ và mắc các bệnh về tim mạch.
- Gây hại cho mắt.
- Gây ra các bệnh dị ứng ngoài da.
- Đặc biệt, đối với trẻ em, hậu quả ô nhiễm không khí có thể gây dị tật bẩm sinh từ trong bụng mẹ hoặc tăng khả năng dậy thì sớm ở các bé gái.
- Ngoài ra, khi ăn phải những thực vật, động vật đã chịu tác hại từ ô nhiễm không khí, con người cũng có thể bị ngộ độc hoặc mắc các bệnh nguy hại
- Chúng còn khiến tuổi thọ trung bình của mỗi người giảm đi 2 năm, và là nguyên nhân gây tử vong cao thứ 4 trên thế giới sau: tăng huyết áp, sử dụng thuốc lá và chế độ ăn uống không lành mạnh.
Theo WHO, ô nhiễm môi trường không khí gây ra 7 triệu ca tử vong mỗi năm, trong đó Châu Á - Thái Bình Dương chiếm khoảng 4 triệu ca. Chúng không những cướp đi sinh mạng của hàng triệu người mà còn gây thiệt hại kinh tế gần 5 nghìn tỷ USD mỗi năm. Trên đây chỉ là những con số nhỏ về hậu quả của ô nhiễm môi trường không khí, thực tế chúng gây ra rất nhiều bệnh tật cũng như là cái chết thầm lặng cho hàng triệu người trên thế giới.
Trước tình hình ô nhiễm môi trường không khí ngày càng trầm trọng đang diễn ra, mỗi chúng ta cần phải hành động để bảo vệ sức khỏe cũng như hành tinh của chúng ta. Để khắc phục ô nhiễm môi trường không khí chúng ta cần:
- Trồng cây xanh, phủ xanh đồi núi để hấp thụ CO2 cũng như các chất độc hại.
- Ưu tiên sử dụng các phương tiện công cộng, giảm lượng khí thải thải ra mỗi ngày.
- Đô thị hóa đúng cách, hạn chế các bụi mịn PM 2.5.
- Xử lý khí thải trước khi xả ra môi trường.
- Không vứt rác bừa bãi, xử lý rác thải đúng cách.
- Ứng dụng công nghệ xanh vào việc xây dựng, trồng trọt, chăn nuôi.
- Hạn chế sử dụng các hóa chất trong nông, lâm nghiệp.
- Cấm các loại xe đã hết hạn, không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải lưu thông.
- Tuyên truyền, vận động người dân để mọi người hiểu thêm về tác hại của ô nhiễm môi trường không khí.
Ô nhiễm không khí gần như là vô hình hoặc đã quá quen thuộc với cuộc sống khiến chúng ta mất dần đi sự cảnh giác và ý thức bảo vệ sức khỏe bản thân. Hy vọng thông thông qua bài viết, chúng ta đã có cái nhìn rõ hơn về ô nhiễm không khí và những nguyên nhân gây ra tình trạng trên. Bên cạnh đó cũng nhận thức rõ những hậu quả nghiêm trọng do ô nhiễm không khí gây ra để mỗi người sẽ tự nâng cao ý thức, chung tay tuyên truyền và cùng góp sức làm giảm thiểu ô nhiễm không khí, cải thiện môi trường sống và tự bảo vệ bản thân cũng như gia đình.